Η παχυσαρκία έχει χαρακτηριστεί ως παγκόσμια επιδημία, με τον επιπολασμό της να έχει τριπλασιαστεί τα τελευταία 40 χρόνια σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η ενδοκρινολόγος Παναγιώτα Δριμάλα περιγράφει στο News4Health πως ορίζεται η παχυσαρκία, πόσο συχνή είναι στην Ελλάδα, τα αίτια, τις επιπλοκές και τους τρόπους αντιμετώπισης της.
Σοβαρή χρόνια νόσο του μεταβολισμού, που αυξάνει τον κίνδυνο νοσημάτων και μειώνει το προσδόκιμο ζωής χαρακτηρίζει την παχυσαρκία ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, σημειώνει η ενδοκρινολόγος Παναγιώτα Δριμάλα, υπογραμμίζοντας πως η Ελλάδα είναι πρώτη στην παχυσαρκία ενηλίκων στην Ευρώπη και δεύτερη μετά την Ιταλία στην παιδική παχυσαρκία.
Στο άρθρο της η γιατρός περιγράφει όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για την παχυσαρκία, τις συνέπειες της νόσου αλλά και τους τρόπους αντιμετώπισης της.
«Η ρύθμιση του σωματικού βάρους στον άνθρωπο αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία, που περιλαμβάνει την όρεξη, την πρόσληψη ενέργειας μέσω της τροφής, την κατανάλωση ενέργειας και τον μεταβολισμό των θρεπτικών συστατικών. Σε αυτήν τη διαδικασία συμμετέχουν πολλαπλά αλληλοσχετιζόμενα συστήματα με προεξάρχοντα το πεπτικό, το ενδοκρινικό και το κεντρικό νευρικό σύστημα.
“Η παχυσαρκία αποτελεί πλέον μία από τις κυριότερες αιτίες θανάτου παγκοσμίως.“
Όταν διαταράσσεται η ισορροπία του ενεργειακού ισοζυγίου, δηλαδή όταν η προσλαμβανόμενη ενέργεια ( θερμίδες) είναι περισσότερη από αυτήν που καταναλώνεται, τότε αποθηκεύεται ως λίπος.
Η παχυσαρκία ορίζεται ως η αποθήκευση υπερβολικής ποσότητας λίπους στον οργανισμό που δύναται να οδηγήσει σε επιβάρυνση της υγείας.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η παχυσαρκία δεν είναι απλώς ένα αισθητικό πρόβλημα αλλά σοβαρή και χρόνια νόσος του μεταβολισμού, που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης και άλλων νοσημάτων (όπως η καρδιαγγειακή νόσος, ο σακχαρώδης διαβήτης κ.α.) και μειώνει το προσδόκιμο ζωής του ανθρώπου.
Κατάταξη Παχυσαρκίας
Ο ορισμός της παχυσαρκίας γίνεται με γνώμονα τον δείκτη μάζας σώματος :
ΔΜΣ = Σωματικό βάρος / Ύψος2 .
Ανάλογα με τον ΔΜΣ, τα άτομα κατατάσσονται σε :
- Λιποβαρή (20kg/m2)
- Φυσιολογικού βάρους (20 – 25kg/m2)
- Υπέρβαρα (25 – 30kg/m2)
- Παχύσαρκα (> 30kg/m2)
Πέρα όμως από τον ΔΜΣ έχει σημασία και η κατανομή του λίπους στο ανθρώπινο σώμα. Έτσι, άτομα με συσσώρευση λίπους στην κοιλιά (κεντρική ή ανδρικού τύπου παχυσαρκία) βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για εμφάνιση των επιπλοκών της παχυσαρκίας σε σύγκριση με άτομα με συσσώρευση λίπους σε μηρούς και γλουτούς (περιφερική ή γυναικείου τύπου).
Πόσο συχνή είναι η παχυσαρκία;
Η παχυσαρκία έχει χαρακτηριστεί ως παγκόσμια επιδημία.
Αποτελεί το συχνότερο χρόνιο πρόβλημα υγείας στους ενήλικες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο επιπολασμός της παχυσαρκίας σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες έχει τριπλασιαστεί τα τελευταία 40 χρόνια. Το 30-70% των ενηλίκων στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι υπέρβαροι, ενώ 10-30% είναι παχύσαρκοι.
Στην Ελλάδα, το 50% των γυναικών και το 70% των ανδρών έχουν σωματικό βάρος πάνω από το φυσιολογικό. Η χώρα μας είναι πρώτη στην παχυσαρκία ενηλίκων στην Ευρώπη και δεύτερη μετά την Ιταλία στην παιδική παχυσαρκία. Οι μελέτες δείχνουν ότι το 70% των υπέρβαρων παιδιών και εφήβων θα γίνουν υπέρβαροι ή παχύσαρκοι ενήλικες, με το ποσοστό αυτό να αυξάνεται στο 80%, εάν ένας εκ των δύο γονέων είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος.
Ποιά είναι τα αίτια της παχυσαρκίας;
Η αυξημένη πρόσληψη θερμίδων και η μειωμένη κατανάλωση ενέργειας (καθιστική ζωή / έλλειψη σωματικής δραστηριότητας) έχουν ως αποτέλεσμα το πλεόνασμα θερμίδων, το οποίο αποθηκεύεται ως λίπος.
Επιπροσθέτως, στην εμφάνιση της παχυσαρκίας συντελούν και άλλοι παράγοντες, όπως:
- η γενετική προδιάθεση
- το περιβάλλον (π.χ. διατροφικές συνήθειες οικογένειας)
- ορμονικές διαταραχές που επηρεάζουν τον μεταβολισμό (π.χ. υποθυρεοειδισμός, ινσουλινοαντίσταση, εμμηνόπαυση)
- ψυχολογικοί παράγοντες (π.χ. άγχος, κατάθλιψη)
- φάρμακα (π.χ. αντικαταθλιπτικά, κορτιζόνη)
- η ηλικία (ορμονικές μεταβολές, μείωση μυϊκής μάζας σε μεγαλύτερες ηλικίες)
- η ανεπάρκεια ύπνου (έκκριση ορμονών που αυξάνουν την όρεξη)
Ορμόνες και Παχυσαρκία
Το Ενδοκρινικό Σύστημα παίζει καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση της όρεξης και του μεταβολισμού.
Βασικές ορμόνες που εμπλέκονται σε αυτήν τη διαδικασία είναι η λεπτίνη, η γρελίνη, η θυροξίνη, η ινσουλίνη, η αδρεναλίνη, η κορτιζόλη.
Νοσήματα που οφείλονται σε ορμονικές διαταραχές, όπως για παράδειγμα ο υποθυρεοειδισμός, το σύνδρομο Cushing, το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών συνυπάρχουν σχεδόν πάντα με παχυσαρκία ή με δυσκολία στην απώλεια βάρους.
Ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2, που αποτελεί τη συχνότερη νόσο του μεταβολισμού και οφείλεται στην ανεπάρκεια της ινσουλίνης (ορμόνη του παγκρέατος) εκδηλώνεται κατά κανόνα σε υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα.
Επιπλοκές της Παχυσαρκίας
Η παχυσαρκία επηρεάζει τη σωματική και ψυχική υγεία και την ποιότητα ζωής του ατόμου και μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές, που οδηγούν σε πρόωρο θάνατο.
Τα πιο συχνά νοσήματα που υποβοηθούνται από την παχυσαρκία είναι:
- Τα ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ
- Στεφανιαία νόσος
- Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια
- Τα ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ
- Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2
- Υπερλιπιδαιμία
- Υπερουριχαιμία
- Ορισμένοι τύποι ΚΑΡΚΙΝΟΥ, όπως ο καρκίνος του παχέος εντέρου, του ήπατος, της χοληδόχου κύστης, του μαστού, των ωοθηκών, του ενδομητρίου, του προστάτη)
- Άλλα νοσήματα:
- Λιπώδης διήθηση ήπατος
- Χολολιθίαση
- Άπνοια στον ύπνο
- Εκφυλιστικές αρθροπάθειες (πχ στα γόνατα, στη μέση)
- Διαταραχές περιόδου – ακμή – υπερτρίχωση – υπογονιμότητα (Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών) στις γυναίκες
- Υπογονιμότητα και στυτική δυσλειτουργία στους άνδρες
- Διαβήτης κύησης – Υπέρταση / Προεκλαμψία στην εγκυμοσύνη
Τέλος, η παχυσαρκία αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα σοβαρής νόσησης και ανάγκης για εισαγωγή σε ΜΕΘ εάν το άτομο προσβληθεί από τον ιό COVID -19.
Πως αντιμετωπίζεται η παχυσαρκία;
Δεδομένου, λοιπόν, ότι η παχυσαρκία είναι πρόβλημα υγείας που αποτελεί την αιτία και για πολλές άλλες ασθένειες, εάν αυτή αντιμετωπισθεί κατάλληλα, θα μειωθούν ή θα εξαλειφθούν και οι επιπλοκές της.
Έστω και μέτρια απώλεια βάρους (π.χ. 10%) μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την υγεία.
Συνοπτικά η νόσος αντιμετωπίζεται με:
- Διατροφική παρέμβαση και αύξηση της σωματικής δραστηριότητας
Η δίαιτα και η άσκηση εξακολουθούν να αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο των παρεμβάσεων για την απώλεια βάρους. H αξιολόγηση των διατροφικών συνηθειών του ατόμου, της καθημερινής του δραστηριότητας, των προτιμήσεών του αλλά και της ετοιμότητάς του για αλλαγές είναι απαραίτητη προκειμένου να σχεδιαστεί το νέο μοντέλο διατροφής. Το ιατρικό πρόγραμμα διαχείρισης βάρους Evivios Med αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση περιπτώσεων παχυσαρκίας με συνυπάρχουσες επιπλοκές, όπως πχ διαβήτης, λιπώδης διήθηση ήπατος, άπνοια στον ύπνο, καρδιολογικά προβλήματα κα. Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, η ένταξη της άσκησης στην καθημερινότητα και αλλαγές στη συμπεριφορά όσον αφορά στην τροφή οδηγούν σε απώλεια βάρους και μακροχρόνια διατήρησή του.
- Φαρμακευτική αγωγή
Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν στη διαθεσιμότητά μας και φαρμακευτικά σκευάσματα που μπορούν να συνδράμουν προς αυτήν την κατεύθυνση π.χ. διάφορα αντικαταθλιπτικά, φάρμακα που μειώνουν την αντίσταση στην ινσουλίνη (π.χ. μετφορμίνη) ή την απορρόφηση του λίπους από το πεπτικό (ορλιστάτη) κ.α.
Από 3ετίας (2017) κυκλοφορεί και στην Ελλάδα η λιραγλουτίδη, που ρυθμίζει την όρεξη και συμβάλλει στη μείωση του σωματικού βάρους μέσω της μειωμένης πρόσληψης τροφής.
Ειδικά για τους ασθενείς με παχυσαρκία και συνυπάρχοντα Σακχαρώδη Διαβήτη 2, οι συστάσεις από τις επιστημονικές εταιρείες παγκοσμίως συγκλίνουν προς την επιλογή αντιδιαβητικών φαρμάκων που παράλληλα προκαλούν και μείωση του σωματικού βάρους (π.χ. ανάλογα GLP-1, αναστολείς SGLT-2 υποδοχέων).
Βεβαίως, πρέπει να σημειωθεί ότι η φαρμακευτική αγωγή δεν υποκαθιστά τη δίαιτα και την άσκηση αλλά, λειτουργεί συμπληρωματικά σε αυτές για επιπρόσθετη απώλεια βάρους.
Είναι αυτονόητο ότι τα φαρμακευτικά σκευάσματα κατά της παχυσαρκίας, όπως και οποιοδήποτε φάρμακο, θα πρέπει να χορηγούνται αυστηρά μόνο από τον ειδικό γιατρό, ο οποίος θα είναι σε θέση να αξιολογήσει τόσο την αποτελεσματικότητα όσο και την ασφάλεια της αγωγής.
Τέλος, καθώς κατά κανόνα στον παχύσαρκο ασθενή συνυπάρχουν και άλλα νοσήματα, όπως η υπερλιπιδαιμία, ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση κλπ, ο γιατρός καλείται παράλληλα να χειριστεί φαρμακευτικά και αυτές τις επιπλοκές της νόσου.
- Χειρουργική επέμβαση
Οι ενδείξεις για μεταβολική (βαριατρική) χειρουργική είναι :
- ΔΜΣ > 40kg/m2
- ΔΜΣ > 35kg/m2 και 1 ή περισσότερα συνοδά νοσήματα που σχετίζονται με την παχυσαρκία (πχ διαβήτης).
Αποτελεί τη θεραπεία με τη θεαματικότερη απώλεια βάρους (περίπου 60%), που διατηρείται σε βάθος 15ετίας.
Συνοψίζοντας, καλό είναι να θυμάται κανείς τα εξής για την παχυσαρκία:
- Είναι σοβαρή και χρόνια νόσος του μεταβολισμού, που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης και άλλων νοσημάτων και μειώνει το προσδόκιμο ζωής του ανθρώπου.
- Αποτελεί πλέον μία από τις κυριότερες αιτίες θανάτου παγκοσμίως.
- Η θεραπεία της, όπως και όλων των χρονίων νοσημάτων, απαιτεί μακροχρόνια ιατρική φροντίδα.
- Πολλοί άνθρωποι που θα μπορούσαν να επωφεληθούν από την ιατρική περίθαλψη για την παχυσαρκία δεν την λαμβάνουν.
- Η μακροχρόνια υποστήριξη των ασθενών με παχυσαρκία, τους εξασφαλίζει υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας και τους ενθαρρύνει να συνεχίσουν να ζουν με υγιεινό τρόπο ζωής».
Δριμάλα Παναγιώτα – Ενδοκρινολόγος
